Υπέρ ειδικής σχέσης

Για να αξιολογήσουμε ορθολογικά και να ερμηνεύσουμε πολιτικά τη μεταστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου, ως προς τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, από θετική προδικτατορικά σε αρνητικά κατά τη μεταπολίτευση, θα πρέπει να αναχθούμε στα συμφραζόμενα εκείνης της εποχής.

Στη γενικότερη ριζοσπαστικοποίηση, που είχε ξεκινήσει από τη δεκαετία του ‘60, στο καμίνι των αγώνων κατά του βασιλικού πραξικοπήματος (1965-‘67) ήρθε να προστεθεί, πέρα από το καταλυτικό, αυτό καθαυτό, γεγονός της κατάλυσης της δημοκρατίας, η ανάδυση νέων κινημάτων και θεωριών, σε διεθνή κλίμακα.
Αυτό ίσχυσε κατά μείζονα λόγο για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, που είχε ήδη διαμορφώσει μια πολύ συγκεκριμένη άποψη, για τη δομή εξουσίας στην προδικτατορική Ελλάδα, την οικονομική, κοινωνική και πολιτική διάρθρωση.

Απόψεις, η δημόσια έκθεση των οποίων τον κατέστησε «κόκκινο πανί» για το κατεστημένο της εποχής. Η καταλυτική, όπως προαναφέρθηκε, εμπειρία της εφτάχρονης τυραννίας, ενέτεινε και εμπλούτισε αυτή την πορεία.

Ιδιαίτερα ο τότε αρχηγός του ΠΑΚ επηρεάστηκε από τις θεωρίες των λεγόμενων «νεομαρξιστών» (Γκύντερ Φρανκ, Σαμίρ Αμίν κ.α.) περί κέντρου-περιφέρειας και την εξάρτηση των χωρών που κατατάσσονταν ως περιφερειακές, από τους πιο ισχυρούς, πέρα και ανεξάρτητα από τους άλλους κοινωνικούς και ταξικούς προσδιορισμούς.
Εμπνεόμενος και ασπαζόμενος αυτή τη θεωρία, ο Ανδρέας Παπανδρέου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα ανήκε στην περιφέρεια, με ό,τι τούτο σήμαινε για την αξιολόγηση της θέσης της στο διεθνή καταμερισμό δύναμης.

Μια θεωρία που και ο ίδιος έμμεσα παραδέχθηκε αργότερα ότι έπασχε γιατί, μπορεί η Ελλάδα να ήταν -και εν μέρει παραμένει- μια χώρα με πολλές υστερήσεις, όπως η καθυστερημένη και εξαιρετικά αργή πορεία εκβιομηχάνισης της, αλλά δε μπορούσε να την κατατάξει κανείς και να τη συγκρίνει με τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως αυτές στην υποσαχάρια Αφρική.

Απόρροια αυτής της θεωρίας αποτέλεσε σε μεγάλο βαθμό και η αρνητική στάση απέναντι στην τότε ΕΟΚ, γενικότερα στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, που προωθούσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Αυτό ως προς τον απόλυτο χαρακτήρα της εναντίωσης, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι είχε και άδικο στο σύνολο της κριτικής του. Πολλά από τα στοιχεία της οποίας άλλωστε έχουν επιβεβαιωθεί και με επώδυνο, ειδικά για μας, τρόπο, κυρίως τα τελευταία χρόνια.

Η ρήση του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, την εποχή εκείνη, «να μη γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης», που αφορούσε ειδικά στους νέους, διαπιστώνεται στις μέρες μας, με τη μαζική φυγή των νέων μας -και όχι μόνο- προς άλλες χώρες.

Σταδιακά άλλωστε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ μετρίασε κάπως τη θέση του, αντιπροτείνοντας μια «ειδική σχέση».

Παρέμεινε όμως η επί της αρχής απόρριψη.