Είναι δύσκολη ή σίγουρα θα ήταν ελλιπής η μελέτη του «φαινομένου ΠΑΣΟΚ», αν δε συνδεθεί με το ΠΑΚ, που ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε στη διάρκεια της δικτατορίας.
Το ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) δεν ήταν και δε λειτούργησε ως μια απλή αντιστασιακή οργάνωση, όπως συνέβη με τα αντίστοιχα εγχειρήματα και στον χώρο της κεντροαριστεράς, όπως η «Δημοκρατική Αμυνα».
Ο ίδιος ο ιδρυτής της, προσδιόρισε τον σκοπό της ίδρυσής της, συνδέοντας σε «ευθεία γραμμή» την αντίσταση κατά της δικτατορίας, με το όραμα για τη σύνταξη της μεταδικτατορικής πολιτείας, τις πολιτικές, ιδεολογικές και προγραμματικές συντεταγμένες της.
Κορωνίδα αυτής της σύζευξης αποτέλεσε η απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΚ, που συνήλθε στην πρωτεύουσα του Καναδά, το Τορόντο, τον Σεπτέμβριο του 1971.
Εκεί προσδιορίστηκε με σαφήνεια και λεπτομέρεια, το πώς θα διαμορφωνόταν η μεταδικτατορική πολιτεία. Γινόταν συγκεκριμένα λόγος για συντακτικού τύπου Εθνική Συνέλευση, που θα καθιέρωνε την Αβασίλευτη Δημοκρατία, ενώ δινόταν ιδιαίτερη έμφαση στην αποκέντρωση και την περιφερειακή ανάπτυξη, ως των θεμελιωδών πυλώνων, για τη μεταχουντική δημοκρατία.
Σημειώνουμε ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου επέμενε, ως πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, στη μεταπολιτευτική μας δημοκρατία, κατά τη διαδικασία συζήτησης και επεξεργασίας του νέου Συντάγματος, στο πρώτο εξάμηνο του 1975, που έφερε η τότε πλειοψηφία της ΝΔ, πως εκείνη, η πρώτη μεταδικτατορική, Βουλή, θα έπρεπε να αποκληθεί Συντακτική και όχι Αναθεωρητική.
Επί της ουσίας Συντακτική ήταν άλλωστε, αφού το νέο Σύνταγμα θεμελιώθηκε σε εξ υπαρχής νέες οργανωτικές βάσεις του πολιτεύματος, πέραν της μορφής του, συνιστώντας τομή σε σχέση με την προδικτατορική θεσμική συγκρότηση, στο πλαίσιο του μετεμφυλιακού κράτους.
Αυτός ο διττός ρόλος του ΠΑΚ, ως αντιστασιακής οργάνωσης (θα επανέλθουμε επ’ αυτού) αλλά και εν δυνάμει ή εν κινήσει, όπως θα λέγαμε σήμερα, πολιτικού κόμματος, δυσκόλευε και τη συνεννόηση με τις άλλες πολιτικές δυνάμεις και αντιδικτατορικές κινήσεις, ιδιαίτερα σε σχέση με τον ρόλο του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου.
Επίσης, αυτός ο προωθητικός πολιτικός λόγος, όπως και αυτή καθαυτή η ίδρυση του ΠΑΚ, με τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν, σήμανε και την αυτόματη διάρρηξη των πολιτικών δεσμών με το παραδοσιακό-προδικτατορικό Κέντρο.
Είναι γι’ αυτό που, όπως και άλλοτε έχουμε αναφέρει, ήταν μάλλον αδικαιολόγητη, αν όχι ακατανόητη, η έκπληξη που δοκίμασαν οι φίλοι του ιστορικού ηγέτη της προοδευτικής παράταξης, για τη δημιουργία του ΠΑΣΟΚ.
Αλλά αυτά αφορούν στο χρονικό της ίδρυσης του Κινήματος, που έχουν αναλυτικά αναπτυχθεί από τούτη τη δημοσιογραφική «γωνιά», αλλά δεν αφορούν στην προχθεσινή επέτειο, της νίκης του ΠΑΣΟΚ και όσων αυτή σηματοδότησε.