Tι διακυβεύεται στη Μέση Ανατολή κατά τη δεύτερη θητεία του Τραμπ

Αν η πρώτη του θητεία στον Λευκό Οίκο αποτελεί ένδειξη, ο εκλεγμένος πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ είναι πιθανό να διατηρήσει τη Μέση Ανατολή ψηλά στην ατζέντα του. Κατά τη διάρκεια της πρώτης τετραετίας του, ο Τραμπ έγραψε ιστορία επιλέγοντας τη Σαουδική Αραβία για το πρώτο του ταξίδι στο εξωτερικό, προσπάθησε να μεσολαβήσει για μια “συμφωνία του αιώνα” μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, ενίσχυσε την περιφερειακή ολοκλήρωση του εβραϊκού κράτους και ενέτεινε σημαντικά την πίεση στο Ιράν.

Αλλά η Μέση Ανατολή έχει αλλάξει σημαντικά από τότε που εγκατέλειψε το αξίωμά του το 2021, και όλοι οι περιφερειακοί παράγοντες παρακολουθούν έντονα τον τρόπο με τον οποίο ο νέος πρόεδρος θα πλοηγηθεί σε αυτές τις αλλαγές. “Η ιστορική σας επιστροφή στον Λευκό Οίκο προσφέρει μια νέα αρχή για την Αμερική και μια ισχυρή επαναδέσμευση στη μεγάλη συμμαχία μεταξύ του Ισραήλ και της Αμερικής. Πρόκειται για μια τεράστια νίκη!” έγραψε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου στο Χ την Τετάρτη. Τα αραβικά κράτη του Κόλπου χαιρέτισαν επίσης τη νίκη του εκλεγμένου προέδρου. Ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ αλ Σαούντ και ο πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν συνεχάρησαν τον Τραμπ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δήλωσαν: “τα ΗΑΕ και οι ΗΠΑ είναι ενωμένα από τη διαρκή εταιρική μας σχέση που βασίζεται στις κοινές φιλοδοξίες για πρόοδο.” Το Ιράν υποβάθμισε τη σημασία των εκλογών, λέγοντας ότι δεν υπάρχει “καμία σημαντική διαφορά” στο ποιος θα γίνει πρόεδρος στις ΗΠΑ, μετέδωσαν τα κρατικά μέσα ενημέρωσης. Η εκπρόσωπος της κυβέρνησης, αναφέρθηκε από τα ιρανικά μέσα ενημέρωσης λέγοντας ότι οι “γενικές πολιτικές των ΗΠΑ και του Ιράν παραμένουν αμετάβλητες” μετά την ψηφοφορία της Τετάρτης.

Δείτε πώς η εκλογή του Τραμπ θα μπορούσε να επηρεάσει τους βασικούς παίκτες στη Μέση Ανατολή:

Ισραήλ και Παλαιστίνιοι

Ο τερματισμός των πολέμων στη Γάζα και τον Λίβανο και η ενσωμάτωση του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή είναι πιθανό να βρίσκονται στην κορυφή της ατζέντας του εκλεγμένου προέδρου για τη Μέση Ανατολή, ανέφεραν αναλυτές.

“Ο Νετανιάχου θα αντιμετωπίσει έναν πολύ πιο σκληρό πρόεδρο από ό,τι έχει συνηθίσει, με την έννοια ότι δεν νομίζω ότι ο Τραμπ θα ανεχόταν τους πολέμους με τον τρόπο που συμβαίνουν”, δήλωσε ο Μουσταφά Μπαργούτι, ηγέτης της Παλαιστινιακής Εθνικής Πρωτοβουλίας, προσθέτοντας ότι για τους Παλαιστίνιους δεν θα έχει μεγάλη διαφορά “επειδή και οι δύο διοικήσεις ήταν εντελώς προκατειλημμένες” απέναντι στο Ισραήλ.

Ο Τραμπ δεν θέλει αυτούς τους πολέμους “στο γραφείο του ως φλέγον ζήτημα” στις 20 Ιανουαρίου, όταν θα ορκιστεί, δήλωσε στο CNN ο Alon Pinkas, πρώην ισραηλινός διπλωμάτης. “Θα πει: κλείστε το, δεν το χρειάζομαι αυτό”, δήλωσε ο Pinkas, προσθέτοντας ότι ο Τραμπ πιθανότατα θα ζητήσει από τον ισραηλινό πρωθυπουργό να “ανακοινώσει τη νίκη” και στη συνέχεια να επιτύχει μια συμφωνία μέσω διαμεσολαβητών.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο Τραμπ δεν έχει διευκρινίσει πώς θα προσεγγίσει τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς σε περίπτωση επανεκλογής του ή πώς η πολιτική του θα διαφέρει από εκείνη του προκατόχου του Τζο Μπάιντεν. Τον Απρίλιο, ο Τραμπ είπε ότι το Ισραήλ πρέπει να “τελειώσει αυτό που άρχισε” και “να τελειώνουμε γρήγορα”, σημειώνοντας ότι “χάνει τον πόλεμο των δημοσίων σχέσεων” εξαιτίας των εικόνων που έρχονται από τη Γάζα. Ο Τραμπ, είπε ο Πίνκας, “δεν θα μπορούσε να νοιαστεί λιγότερο για το παλαιστινιακό ζήτημα”. Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, δεν έριξε το βάρος του πίσω από τη μακροχρόνια υποστήριξη των ΗΠΑ σε ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος, λέγοντας ότι θα ήθελε τη λύση “που αρέσει και στα δύο μέρη”. Υπάρχει φόβος, είπε ο Μπαργούτι, ότι ο Τραμπ μπορεί να επιτρέψει στο Ισραήλ να προσαρτήσει τμήματα της κατεχόμενης από το Ισραήλ Δυτικής Όχθης, κάτι που θα σήμαινε “το τέλος της λύσης των δύο κρατών”.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, ο Τραμπ έκανε αρκετά βήματα υπέρ του Ισραήλ. Το 2017 αναγνώρισε την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, ανατρέποντας δεκαετίες πολιτικής των ΗΠΑ και διεθνούς συναίνεσης. Αναγνώρισε επίσης την κυριαρχία του Ισραήλ στα Υψίπεδα του Γκολάν, τα οποία κατέλαβε από τη Συρία κατά τη διάρκεια του πολέμου του 1967. Αλλά ενώ ο Τραμπ έχει συχνά ισχυριστεί ότι είναι ο πιο φιλοϊσραηλινός πρόεδρος στη σύγχρονη ιστορία, και μάλιστα έχει διαφημίσει τη στενή και προσωπική του σχέση με τον Νετανιάχου, οι δεσμοί μεταξύ των δύο ηγετών δεν ήταν πάντα φιλικοί.

Το 2021, όταν και οι δύο ήταν εκτός αξιωμάτων, ο Τραμπ κατηγόρησε τον Νετανιάχου για προδοσία όταν ο Ισραηλινός ηγέτης συνεχάρη τον Μπάιντεν για τη νίκη του στην προεδρία το 2020. Λίγο μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου στο Ισραήλ πέρυσι, ο Τραμπ επέκρινε τον Νετανιάχου και τις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών ότι ήταν απροετοίμαστοι, υποστηρίζοντας ότι η επίθεση δεν θα είχε γίνει αν ήταν πρόεδρος.

Ο Boaz Bismuth, μέλος του ισραηλινού κοινοβουλίου, της Κνέσετ, από το κόμμα Λικούντ του Νετανιάχου, δήλωσε στο CNN ότι η εκλογή του Τραμπ ήρθε “την κατάλληλη στιγμή”, καθώς θα δώσει την ευκαιρία να επεκταθούν οι συμφωνίες του Αβραάμ, καθώς οι πόλεμοι στη Γάζα και τον Λίβανο πλησιάζουν στο τέλος τους.

Οι συμφωνίες, ένα σύνολο συμφωνιών που διευκολύνθηκαν από την πρώτη κυβέρνηση του Τραμπ και με τις οποίες το Ισραήλ εξομάλυνε τις σχέσεις του με τέσσερα αραβικά έθνη, έθεσαν σε δεύτερη μοίρα τις προοπτικές ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, είπε. “Όταν ο πόλεμος θα τελειώσει, θα χρειαστεί μια πραγματική επανεκκίνηση στη Μέση Ανατολή” και ο Τραμπ θα είναι το καλύτερο πρόσωπο για να φέρει μια “νέα Μέση Ανατολή”, πρόσθεσε ο Μπίσμουθ.

Ο Nadav Shtrauchler, ένας πολιτικός στρατηγικός αναλυτής που έχει συνεργαστεί στενά με τον Νετανιάχου, δήλωσε ότι η εκλογή του Τραμπ στέλνει ένα μήνυμα στους εχθρούς του Ισραήλ στο Ιράν. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός είναι επίσης πιθανότατα ενθαρρυμένος στο εσωτερικό, μία ημέρα αφότου απέλυσε τον υπουργό Άμυνας Γιόαβ Γκάλαντ μετά από μήνες συγκρούσεων σχετικά με την εσωτερική πολιτική και τις πολεμικές προσπάθειες του Ισραήλ.

“Θα υπολογίσει τις επόμενες κινήσεις του ίσως διαφορετικά από ό,τι θα έκανε αν είχε εκλεγεί ο Χάρις”, δήλωσε ο Shtrauchler, προσθέτοντας ότι ο απρόβλεπτος χαρακτήρας του Τραμπ θα μπορούσε να σημαίνει ότι θα υπάρξει μεγαλύτερη πίεση στο Ισραήλ να τερματίσει τους πολέμους στη Γάζα και τον Λίβανο, ενδεχομένως για να επικεντρωθούν εκ νέου οι προσπάθειες στην αντιμετώπιση του Ιράν.

Ιράν

Τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη μεγαλύτερη δοκιμασία για την Ισλαμική Δημοκρατία από την ίδρυσή της το 1979, με την Τεχεράνη υπό τον έλεγχο του Τραμπ που πιθανότατα θα οδηγήσει σε επιστροφή της εκστρατείας “μέγιστης πίεσης” που επέβαλε κατά τη διάρκεια της προηγούμενης προεδρίας του, η οποία αύξησε την απομόνωση του Ιράν και ακρωτηρίασε την οικονομία του, λένε οι ειδικοί.

Ο Τραμπ, ο οποίος υπερηφανεύεται για τον εαυτό του ως αριστοτέχνη της διαπραγμάτευσης, απέτυχε να περιορίσει την επιρροή της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή παρά την απόσυρση από την πυρηνική συμφωνία του 2015 για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, την εκ νέου επιβολή κυρώσεων εναντίον του και ακόμη και την εντολή για τη δολοφονία του Καζέμ Σουλεϊμανί, του στρατιωτικού διοικητή που επέβλεπε τους δεσμούς με τους πληρεξουσίους του Ιράν στην περιοχή.

Από τότε που ο Τραμπ εγκατέλειψε τα καθήκοντά του το 2020, το Ιράν αύξησε τον εμπλουτισμό ουρανίου, αύξησε τις εξαγωγές πετρελαίου, ενίσχυσε την υποστήριξη περιφερειακών μαχητικών ομάδων και δημιούργησε ένα προηγούμενο χτυπώντας το Ισραήλ με απευθείας επίθεση δύο φορές. Αλλά καθώς το Ισραήλ συνεχίζει να υποβαθμίζει τις περιφερειακές δυνατότητες της Τεχεράνης χτυπώντας τους πληρεξουσίους της, το Ιράν βρίσκεται να χάνει τις αποτρεπτικές του δυνάμεις, καθώς αντιμετωπίζει οικονομική αναταραχή και εκτεταμένη εσωτερική δυσαρέσκεια.

“Η Ισλαμική Δημοκρατία εμφανίζεται τόσο εύθραυστη όσο τρομερές είναι οι απειλές εναντίον της”, δήλωσε ο Ali Vaez, διευθυντής του Iran Project και ανώτερος σύμβουλος στο International Crisis Group, προσθέτοντας ότι ο 86χρονος ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ έχει περιορισμένο εύρος ζώνης για να αντιμετωπίσει όλες τις κρίσεις που συμβαίνουν ταυτόχρονα.

Καθώς η Μέση Ανατολή ακροβατεί στα πρόθυρα ενός ευρύτερου πολέμου, με το Ιράν να απειλεί να απαντήσει σε μια ισραηλινή επίθεση στο έδαφός του εντός του μήνα, υπάρχουν ανησυχίες ότι η εκλογή του Τραμπ μπορεί να εξουσιοδοτήσει τον Νετανιάχου να χτυπήσει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, κάτι για το οποίο προειδοποίησε η κυβέρνηση Μπάιντεν.

Υπάρχει ένα σενάριο ότι ο Τραμπ θα πει στον Νετανιάχου να τελειώσει τη δουλειά πριν αναλάβει επίσημα, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να δούμε μια απότομη κλιμάκωση των εντάσεων τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο – το Ισραήλ προσπαθεί να προωθήσει το πλεονέκτημά του για να αποδυναμώσει το Ιράν και τον Άξονα της Αντίστασης (των μαχητικών ομάδων) πριν αναλάβει ο Τραμπ… μετά έρχεται ο Τραμπ και παίρνει τα εύσημα ότι είναι ειρηνοποιός”, είπε ο Vaez. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει αν η κυβέρνηση Μπάιντεν αποφασίσει να “τραβήξει την πρίζα” στην ικανότητα του Ισραήλ να κλιμακώσει τις εντάσεις τους τελευταίους μήνες της θητείας του, είπε. Οι ΗΠΑ έχουν ήδη θέσει τις βάσεις για κάτι τέτοιο στέλνοντας επιστολή στο Ισραήλ τον περασμένο μήνα, με την οποία προειδοποιούσαν για επιπτώσεις εάν το Ισραήλ δεν βελτιώσει την ανθρωπιστική κατάσταση στη Γάζα.

Ένας σημαντικός παράγοντας στη σχέση του Ιράν με τον επόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ θα είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Τραμπ θα ανταποκριθεί στις πρόσφατες αναφορές των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών που υποδηλώνουν ότι η Τεχεράνη επιχείρησε να τον δολοφονήσει – ισχυρισμούς που το Ιράν απέρριψε ως “αβάσιμους και κακόβουλους”. Αλλά πρέπει να υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ του Τραμπ και της κυβέρνησης Τραμπ, δήλωσε ο Vaez.

“Ο Τραμπ μπορεί να προσελκύεται από τη γοητεία του να ξεγελάσει τους Ιρανούς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, επειδή αυτό θα ήταν γι’ αυτόν η απόλυτη δοκιμασία της μαεστρίας του στην τέχνη της διαπραγμάτευσης”, είπε, προσθέτοντας ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, προσελκύστηκε από την προοπτική της διαπραγμάτευσης με το Ιράν. “Το Ιράν δεν κέρδισε ποτέ έναν πόλεμο, αλλά δεν έχασε ποτέ μια διαπραγμάτευση”! έγραψε ο Τραμπ σε ένα tweet το 2020. Ο Vaez σημείωσε ότι μια αναβίωση της προσέγγισης “μέγιστης πίεσης” του Τραμπ θα μπορούσε να συνδυαστεί με μια πολιτική “μέγιστης υποστήριξης” για τον ιρανικό λαό – μια πιθανή πολιτική αλλαγής καθεστώτος. Αυτό, υποστήριξε, θα καθιστούσε απίθανη την επιστροφή των δύο χωρών στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. “Δεν νομίζω ότι κανείς στην ομάδα εθνικής ασφάλειας (του Τραμπ) θα συμμεριζόταν τον στόχο της επίτευξης μιας αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας με το ιρανικό καθεστώς”, πρόσθεσε.

Η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Κόλπου

Προβλέποντας την πιθανή επιστροφή του, τα αραβικά κράτη του Κόλπου συνέχισαν να συνεργάζονται με τον Τραμπ και μετά την αποχώρησή του από το αξίωμά του. Οι αναλυτές λένε ότι αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί γόνιμο γι’ αυτά. Οι σχέσεις μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΠΑ κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ άκμασαν. Έγραψε ιστορία επιλέγοντας το Ριάντ για την πρώτη του επίσκεψη στο εξωτερικό ως πρόεδρος το 2017 και στάθηκε στο πλευρό του πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν κατά τη διάρκεια της κρίσης γύρω από τη δολοφονία του αρθρογράφου της Washington Post Τζαμάλ Κασόγκι από Σαουδάραβες πράκτορες το 2018, όταν ο Σαουδάραβας διάδοχος αντιμετώπισε την παγκόσμια απομόνωση.

“Τα κράτη του Κόλπου δίνουν μεγάλη σημασία στην ικανότητα να συνεργάζονται με έναν ομοϊδεάτη ηγέτη και να διεξάγουν σχέσεις μέσω διαπροσωπικών επαφών… Αυτό αντικατοπτρίζει και τον τρόπο με τον οποίο επιχειρούν με άλλες χώρες”, δήλωσε ο Hasan Alhasan, ανώτερος συνεργάτης για την πολιτική της Μέσης Ανατολής στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών στο Μπαχρέιν.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ είχαν εμπλακεί σε πολέμους στην Υεμένη και οι δεσμοί και των δύο χωρών με το Ιράν ήταν στο χειρότερο σημείο τους εδώ και δεκαετίες. Αλλά τα κράτη του Κόλπου έχουν τροποποιήσει σημαντικά την εξωτερική τους πολιτική έκτοτε, επιλέγοντας να περιορίσουν τις στρατιωτικές τους επεμβάσεις και να προσεγγίσουν πρώην εχθρούς όπως το Ιράν, ενώ διαφοροποιούν τις συμμαχίες σε έναν όλο και πιο πολυπολικό κόσμο εν μέσω σκεπτικισμού για τον ρόλο των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.

“Με το Ιράν, υπάρχει πιθανότητα ο Τραμπ να επιστρέψει σε μια στάση μέγιστης πίεσης και δεδομένης της βελτίωσης των σχέσεων με το Ιράν (τα κράτη του Κόλπου) θα μπορούσαν να υποστούν μεγαλύτερη πίεση από τις ΗΠΑ για να τηρήσουν τη μέγιστη πίεση”, δήλωσε ο Alhasan. Μια πρόκληση που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν οι αναδυόμενες μεσαίες δυνάμεις όπως η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ υπό τον Τραμπ θα είναι η διαχείριση της στενότερης σχέσης τους με την Κίνα. Τα τελευταία χρόνια, τα πετρελαιοπαραγωγά κράτη έχουν επεκτείνει τους εμπορικούς και τεχνολογικούς δεσμούς με την Κίνα παρά τον ανταγωνισμό μεταξύ Ουάσινγκτον και Πεκίνου. Η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ προσκλήθηκαν να ενταχθούν στην ομάδα των αναπτυσσόμενων χωρών BRICS και η Σαουδική Αραβία έλαβε καθεστώς εταίρου διαλόγου στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) – ένα ασιατικό μπλοκ ασφάλειας και οικονομίας υπό την ηγεσία της Κίνας. Το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι έχουν χρησιμοποιήσει κινεζική τεχνολογία για βασικές υποδομές και παρά τις δεσμεύσεις να περιορίσουν την επιρροή του Πεκίνου στους αναδυόμενους τομείς τεχνητής νοημοσύνης τους, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ βασίζονται όλο και περισσότερο στην κινεζική τεχνογνωσία.

“Είναι ένα ερώτημα αν η κυβέρνηση Τραμπ θα ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στα κράτη του Κόλπου να αποσυνδεθούν από την Κίνα σε ορισμένους τομείς, για να μην αναφέρουμε τους δασμολογικούς και εμπορικούς πολέμους που είναι πιθανό να επιδεινωθούν υπό την κυβέρνηση Τραμπ, οι οποίοι θα μπορούσαν επίσης να έχουν αντίκτυπο στις εξαγωγές (του Κόλπου)”, δήλωσε ο Alhasan.

Ο Τραμπ ελπίζει επίσης να επεκτείνει την ενσωμάτωση του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή, αλλά μπορεί να αντιμετωπίσει μια πρόκληση από την άρνηση της Σαουδικής Αραβίας να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το εβραϊκό κράτος μέχρι να δει μια οδό για την παλαιστινιακή κρατική υπόσταση, την οποία το Ισραήλ έχει αρνηθεί. Το Κατάρ, ένα από τα πρώτα έθνη που συνεχάρησαν τον Τραμπ, έχει καταστεί απαραίτητο στις προσπάθειες των ΗΠΑ για την επίτευξη εκεχειρίας στη Γάζα λόγω των σχέσεών του με τη Χαμάς. Οι σχέσεις αυτές μπορεί ωστόσο να αποδειχθούν βάρος υπό τον Τραμπ, σύμφωνα με τον Alhasan. “Πιθανότατα ανησυχούν αρκετά για το τι μπορεί να είναι ένας Τραμπ 2.0”, είπε.

Πηγή CNN