Συρία: Νικητές και χαμένοι από την πτώση του Μπασάρ Αλ Άσαντ

Από τη στιγμή που η παγκόσμια κοινή γνώμη αντίκρυσε με έκπληξη την αστραπιαία προέλαση των ανταρτών που μέσα σε 11 ημέρες κατέλαβαν τη Δαμασκό και ανάγκασαν τον ισχυρό άνδρα της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ να εγκαταλείψει τη χώρα, ο κόσμος προσπαθεί να κατανοήσει τις τελευταίες δραματικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και τις συνέπειές της. Ποιοι θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη νέα κατάσταση και ποιοι βλέπουν τη θέση τους να επιδεινώνεται.

Νικητές

Τουρκία

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Μπασάρ αλ Άσαντ ήταν κάποτε φίλοι, αλλά ο Τούρκος ηγέτης υποστήριξε την εξέγερση όταν ξέσπασε πριν από σχεδόν 14 χρόνια, λόγω της ιρανικής υποστήριξης στο συριακό καθεστώς και της αντιπαλότητας με τους Κούρδους της Συρίας.

Η Τουρκία υπήρξε ο βασικός προστάτης των ένοπλων ισλαμιστικών ομάδων της αντιπολίτευσης στη Συρία. Και καθώς ο πόλεμος εξελισσόταν και οι πιο μετριοπαθείς και κοσμικές οργανώσεις των ανταρτών που μάχονταν υπέρ της δημοκρατίας έβλεπαν τις δυνάμεις τους να συρρικνώνονται και να εξοντώνονται από τους πιο σκληρούς και πειθαρχημένους ισλαμιστές αντιπάλους τους, η επιρροή της Άγκυρας γινόταν όλο και πιο ισχυρή. Η πτώση του Άσαντ θα βοηθήσει τώρα τον Ερντογάν να προωθήσει τη γεωπολιτική του ατζέντα, δίνοντάς του την ευκαιρία να επιτύχει διάφορους στρατηγικούς στόχους, όπως τον περιορισμό των Κούρδων αυτονομιστών στη βορειοανατολική Συρία, οι οποίοι δρουν σε σύμπλευση με τους ομοεθνείς τους αυτονομιστές της Τουρκίας.

Ισραήλ

Από την έναρξη της επιδρομής των ανταρτών, το Ιράν έσπευσε να κατηγορήσει το Ισραήλ ότι σχεδίασε την ανατροπή του Άσαντ. Όταν το Χαλέπι έπεσε στα χέρια των ανταρτών, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αράγκτσι δήλωσε ότι ήταν «συνωμοσία του ισραηλινού καθεστώτος να αποσταθεροποιήσει την περιοχή». Αν και είναι βολικό για την Τεχεράνη να κατηγορεί τους Σιωνιστές, δεν υπάρχουν στοιχεία για άμεση στρατιωτική βοήθεια από το Ισραήλ. Επιπλέον, μια τέτοια βοήθεια δεν θα χρειαζόταν δεδομένης της υποστήριξης της Τουρκίας στους αντάρτες.

Ωστόσο, ο Ισραηλινός ηγέτης Μπέντζαμιν Νετανιάχου χαιρέτησε με ενθουσιασμό την ανατροπή του Άσαντ, λέγοντας ότι η πτώση του Σύρου ηγέτη «είναι το άμεσο αποτέλεσμα της δυναμικής μας δράσης εναντίον της Χεζμπολάχ και του Ιράν, των κύριων υποστηρικτών του Άσαντ. Προκάλεσε μια αλυσιδωτή αντίδραση όλων εκείνων που θέλουν να απελευθερωθούν από την τυραννία και την καταπίεσh». Τόνισε, ωστόσο, ότι παρά τη μεγάλη ευκαιρία που προσφέρει αυτή η «ιστορική μέρα», είναι «γεμάτη και με σημαντικούς κινδύνους».

Διέταξε τα ισραηλινά στρατεύματα να καταλάβουν τις θέσεις που εγκατέλειψε ο συριακός στρατός στην ουδέτερη ζώνη μεταξύ Ισραήλ και Συρίας στα Υψίπεδα του Γκολάν, προκειμένου να «διασφαλίσουν ότι καμία εχθρική δύναμη δεν θα εγκατασταθεί ακριβώς δίπλα στα σύνορα του Ισραήλ» και να είναι έτοιμα για οποιαδήποτε εξέλιξη.

Η αποπομπή του Άσαντ ωφελεί σαφώς το Ισραήλ. Σηματοδοτεί μια περαιτέρω αποδυνάμωση της περιφερειακής ισχύος του Ιράν και απομακρύνει ένα σημαντικό μέλος του αποκαλούμενου άξονα αντίστασης της Τεχεράνης. Χωρίς τον Άσαντ και ένα φιλικό καθεστώς στη Συρία, το Ιράν δεν θα έχει χερσαίους δρόμους για να ανεφοδιάζει τη Χεζμπολάχ στον πόλεμο που διεξάγει με το Ισραήλ, καθιστώντας τη μαχητική λιβανέζικη οργάνωση άλλον έναν ξεκάθαρο χαμένο της πτώσης του Άσαντ.

Ηττημένοι

Κούρδοι της Συρίας

Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του, ο Μπασάρ αλ Άσαντ άφησε σε μεγάλο βαθμό τους Κούρδους της Συρίας στην τύχη τους στη βορειοανατολική Συρία, όπου απολάμβαναν ημι-αυτονομίας. Είναι αμφίβολο αν ένα νέο καθεστώς στη Δαμασκό, εάν κυριαρχείται από ισλαμιστές, θα δώσει στους Κούρδους το ίδιο περιθώριο αυτονομίας — ειδικά καθώς θα χρωστάει στον Ερντογάν. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό, φυσικά, από το πώς θα αναπτυχθεί πολιτικά η Συρία. Ωστόσο, η επίθεση των Σύριων ανταρτών έχει επίσης εδαφικά κέρδη για τους ισλαμιστές που υποστηρίζονται από την Τουρκία ενάντια στην υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ κουρδική μαχητική οργάνωση των Λαϊκών Αμυντικών Δυνάμεων (YPG), η οποία έχει χάσει τον έλεγχο ορισμένων πόλεων και χωριών ανατολικά του Χαλεπίου.

Επίσης, οι Κούρδοι της Συρίας έχουν λόγους να ανησυχούν και για την επανεκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ. Κατά την πρώτη του θητεία ως πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ ήθελε να αποσύρει όλα τα στρατεύματα των ειδικών δυνάμεων των ΗΠΑ από τη βορειοανατολική Συρία, όπου πολεμούσαν τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους μαζί με τους Κούρδους, όμως το Πεντάγωνο τον έπεισε να κρατήσει κάποιες δυνάμεις στην περιοχή. Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 900 Αμερικανοί στρατιώτες στη χώρα.

Σύριοι Αλαουίτες

Οι Αλαουίτες αποτελούν περίπου το 12 τοις εκατό του πληθυσμού της Συρίας και φοβούνται εδώ και καιρό ότι αν ανατραπεί ο ομόθρησκός τους Μπασάρ αλ Άσαντ θα υποστούν διώξεις. Αποτελούν παρακλάδι του σιιτικού Ισλάμ, υπήρξαν η ραχοκοκαλιά του καθεστώτος Άσαντ και έχουν καταλάβει κορυφαίες θέσεις στην κυβέρνηση, τον στρατό και τις υπηρεσίες πληροφοριών. Κατά τα πρώτα χρόνια του εμφύλιου πολέμου σχημάτισαν τη Σαμπίχα, μια σειρά από χαλαρά οργανωμένες πολιτοφυλακές υπέρ του Άσαντ, οι οποίες θεωρήθηκαν υπεύθυνες για διάφορες σφαγές στη χώρα και για συστηματικούς βιασμούς.

Ρωσία, Ιράν και Χεζμπολάχ

Η πτώση του Μπασάρ Άσαντ έχει αποδυναμώσει δραματικά τη θέση της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή καθώς και αυτή του Ιράν. Η Μόσχα και η Τεχεράνη είχαν σώσει το συριακό καθεστώς από την κατάρρευση το 2015, όταν ο Άσαντ έμοιαζε κοντά στην ανατροπή. Οι σιιτικές πολιτοφυλακές υπό την ηγεσία του Ιράν, με την υποστήριξη της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας, βοήθησαν τον Σύριο ηγέτη να πάρει το Χαλέπι πίσω από τους αντάρτες, οι οποίοι ήλεγχαν περίπου τη μισή πόλη για τέσσερα χρόνια.

Η Μόσχα πίεζε τον Άσαντ να συμφιλιωθεί με τον Ερντογάν και να διερευνήσει πολιτικές λύσεις για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου, αποβλέποντας στο άνοιγμα της Συρίας  σε ένα επικερδές εμπόριο για τις ρωσικές επιχειρήσεις, αλλά και στην εξασφάλιση της μακροημέρευσης των στρατηγικών αεροπορικών και ναυτικών βάσεων της Μόσχας στη Συρία. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το Κρεμλίνο προσπάθησε επανειλημμένα να κανονίσει συναντήσεις μεταξύ των ηγετών της Συρίας και της Τουρκίας.

Πριν λίγες μόλις ημέρες, σε μια διεθνή διάσκεψη στη Ντόχα, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ είχε δηλώσει με οργή ότι «είναι απαράδεκτο να επιτραπεί σε μια τρομοκρατική ομάδα να πάρει τον έλεγχο στη Συρία». Εντούτοις, η Μόσχα έκανε πολύ λίγα για να αποτρέψει την κατάρρευση του Άσαντ, αφού οι ρωσικές αεροπορικές επιδρομές από την έναρξη της επίθεσης των ανταρτών στις 27 Νοεμβρίου ήταν ελάχιστες, και φάνηκε να θέλει να αποστασιοποιηθεί από τα πεπραγμένα του καθεστώτος.

Διεθνείς αναλυτές επισημαίνουν ότι το τελευταίο διάστημα η Χεζμπολάχ έχει αποδεκατιστεί από τον πόλεμο με το Ισραήλ, το Ιράν επίσης έχει αποδυναμωθεί από τα χτυπήματα στους συμμάχους του, ενώ η Ρωσία απασχολεί μεγάλο μέρος των δυνάμεων της στην Ουκρανία. «Κανένας δεν μπόρεσε να προσφέρει στον Άσαντ το επίπεδο υποστήριξης που λάμβανε στο παρελθόν», λέει χαρακτηριστικά ο Κρίστοφερ Φίλιπς από τη βρετανική δεξαμενή σκέψης Chatham House.

Το ερώτημα της Συρίας

Ο συριακός λαός χρειάστηκε να υπομείνει έναν 13χρονο, πολυεπίπεδο εμφύλιο πόλεμο και σχεδόν μισό αιώνα βίαιης διακυβέρνησης από την οικογένεια Άσαντ, η οποία όλα αυτά τα χρόνια είχε χρησιμοποιήσει λογοκρισία, κρατικό τρόμο, μαζικές απελάσεις, χημικό πόλεμο και σφαγές για να διατηρηθεί στην εξουσία. Ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, καθιστώντας τον τη δεύτερη πιο θανατηφόρα σύγκρουση του 21ου αιώνα μετά τον πόλεμο στο Κονγκό, ενώ περισσότεροι από 13 εκατομμύρια Σύριοι έχουν εκτοπιστεί βίαια λόγω της σύγκρουσης, με 6,2 εκατομμύρια από αυτούς να έχουν τραπεί σε φυγή στο εξωτερικό.

Οι Σύριοι πολίτες θα βγουν νικητές εφόσον η χώρα μπορέσει να αποφύγει περισσότερη βία και να αναπτυχθεί σε ειρηνικές συνθήκες. Όμως πολλοί φοβούνται ότι θα υπάρξει ένα κενό εξουσίας και ότι οι διάφορες πολιτικές παρατάξεις και θρησκευτικές ομάδες της χώρας θα συγκρουστούν για να το καλύψουν.

Πηγή: Politico