Tης Μαριαλένας Χαραλαµποπούλου *
Καφές, coffee, café, kaffee, koffie, kopi, kahfeh, qahwa… Μία από τις πιο αναγνωρίσιµες λέξεις στον κόσµο. Υπολογίζεται ότι καταναλώνονται περίπου 2,5 δισεκατοµµύρια κούπες καφέ ηµερησίως.
Η ιστορία του είναι συνυφασµένη µε την πολιτική, κοινωνική και οικονοµική πλευρά της ζωής των ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσµο. Σύµµαχός µας στο πρωινό ξύπνηµα, στις ώρες δουλειάς, µελέτης και ξεκούρασης. Ας κάνουµε λοιπόν ένα ταξίδι στον χρόνο παρέα µε µια κούπα καφέ!
Στο µακρινό 850 µ.Χ., στα βουνά της Αιθιοπίας, σύµφωνα µε τον θρύλο, ένας βοσκός µε το όνοµα Κάλντι πρόσεξε ότι οι κατσίκες του συµπεριφέρονταν ανήσυχα µετά την κατανάλωση κάποιων µικρών κόκκινων κερασιών. Αποφασίζει να δοκιµάσει ο ίδιος και προς µεγάλη του έκπληξη, η υπνηλία και η κούραση του περνούν. Ενθουσιασµένος σπεύδει να µοιραστεί τα νέα µε τους µοναχούς στο τοπικό µοναστήρι. Εκείνοι, φτιάχνουν ένα ρόφηµα από τους καρπούς και τα φύλλα του δένδρου και το χρησιµοποιούν για να τους κρατά σε εγρήγορση τις ώρες της βραδινής προσευχής. Κάπως έτσι αρχίζουν να διαδίδονται οι ιδιότητες αυτού του ιδιαίτερου ροφήµατος.
Ώριµα (κόκκινα) και άγουρα (πράσινα) κεράσια καφέ
Το κρασί της Αραβίας
Από την Αφρική λοιπόν, στα µέσα του 15ου αιώνα, ο καφές περνάει στην Αραβική χερσόνησο. Οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες ευνοούν την καλλιέργεια και έτσι το εµπόριο καφέ αρχίζει να ακµάζει. Η διακίνηση γίνεται κυρίως από την Υεµένη. Οι Άραβες χρησιµοποιούν τον καφέ αντί για κρασί, το οποίο απαγορεύεται από το Κοράνι και έτσι ο καφές γίνεται γνωστός ως το «κρασί της Αραβίας». Μέχρι τον 16ο αιώνα, ο καφές είχε γίνει γνωστός στην Περσία, την Αίγυπτο, την Συρία και την Τουρκία.
Στην Κωνσταντινούπολη φτάνει το 1475. Το πρώτο καταγεγραµµένο καφενείο έχει την ονοµασία Kiva Han. Τα καφενεία αρχίζουν να αποτελούν σηµαντικό κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών και συχνά αναφέρονται ως «Σχολές των Σοφών». Οι άνθρωποι τα επισκέπτονται για να συζητήσουν, να ακούσουν µουσική, να παίξουν σκάκι και να ενηµερωθούν για τις ειδήσεις. Δεν είναι λίγες βέβαια οι περιπτώσεις που οι τοπικές εξουσίες θέλοντας να ελέγξουν την δραστηριότητα των καφενείων, προβαίνουν στην απαγόρευση της λειτουργίας τους. Όµως οι προσπάθειες είναι ατελέσφορες· ο καφές ήρθε για να µείνει.
Ο καφές στην Ευρώπη
Λόγω των καλών εµπορικών σχέσεων των Οθωµανών µε τους Βενετούς, το 1645 ανοίγει το πρώτο ευρωπαϊκό καφεποτείο στην Βενετία. Το νέο ρόφηµα αντιµετωπίζεται µε καχυποψία. Ο τοπικός κλήρος καταδικάζει τον καφέ θεωρώντας τον ως ισλαµική απειλή προς τον χριστιανισµό. Η διαµάχη είναι τόσο µεγάλη που ζητείται από τον Πάπα Κλήµεντα Η’ να παρέµβει. Ο ίδιος δοκιµάζει το ρόφηµα, ενθουσιάζεται και αποφασίζει να δώσει την παπική έγκριση.
Στο Λονδίνο µέχρι και τα µέσα του 17ου αιώνα, υπάρχουν πάνω από 300 καφενεία, τα οποία αποτελούν κοινωνικούς κόµβους όπου ο καθένας µπορεί να λάβει µέρος σε κοινωνικές και πολιτικές συζητήσεις και να διαβάσει τις ενηµερωτικές φυλλάδες. Ο Κάρολος Β’ ενοχληµένος µε την νέα αυτή πραγµατικότητα επιβάλλει το κλείσιµο των καφενείων. Η απαγόρευση διαρκεί µόλις 11 ηµέρες.
Στην Οξφόρδη τα καφενεία αποκαλούνται «πανεπιστήµια της δεκάρας» επειδή µε την τιµή µιας δεκάρας µπορούσες να αποκτήσεις πρόσβαση σε διανοητικές συζητήσεις και ειδήσεις από όλο τον κόσµο (ένα φλιτζάνι καφέ κόστιζε µία δεκάρα).
Πολλά από τα καφενεία εξελίσσονται σε επιχειρήσεις όπως η Lloyd’s of London και το Χρηµατιστήριο του Λονδίνου το οποίο «γεννήθηκε» από το Jonathan’s Coffee House στο Exchange Alley.
Στις µεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, τα καφενεία ακµάζουν ως κέντρα κοινωνικής δραστηριότητας και επικοινωνίας. Στην Γαλλία το «µαγικό ρόφηµα» κερδίζει τις εντυπώσεις της Βασιλικής Αυλής και δεν αργεί να γίνει γνωστό σε όλο το Παρίσι.
Στην Κεντρική Ευρώπη, η διάδοση του καφέ έχει ως αφετηρία την ήττα των Οθωµανών στην δεύτερη πολιορκία της Βιέννης. Μεγάλες ποσότητες καφέ καταλήγουν στα χέρια Αυστριακών, Γερµανών και Πολωνών ως λάφυρα και ο Franz Georg Kolschitzky, Πολωνός αξιωµατικός, ανοίγει καφεποτείο στην Βιέννη. Μάλιστα πρωτοτυπεί προσθέτοντας ζάχαρη και γάλα στον καφέ.
Στην Ελλάδα, η συνήθεια του καφέ έρχεται το 1760 και το 1785 ανοίγει στο Πήλιο το µακροβιότερο καφενείο των Βαλκανίων το οποίο εξακολουθεί να σερβίρει καφέ µέχρι σήµερα.
Πηγές:
• Britannica Editorial Staff. (2023, Oct 26). History of coffee. Britannica. [britannica.com]
• National Coffee Association USA. (n.d.). History of Coffee [ncausa.org]
• Pendergrast, M. (2019). Uncommon grounds: The History of Coffee and How It Transformed Our World. Basic Books.
* Γεωπόνος,
Τεχνολόγος Τροφίµων Γ.Π.Α.
