Του Χρήστου Η. Χαλαζιά
Η Τουρκική εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από μια αδιάσπαστη συνέχεια πολλών δεκαετιών και στηρίζεται σε ιδεολογικές βάσεις που έχουν τις ρίζες τους στην εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η ηγεμονική και επεκτατική πολιτική της Άγκυρας απέναντι στην Ελλάδα παίρνει συγκεκριμένη πια μορφή στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η Τουρκία επιχειρεί να αναλάβει νέους περιφερειακούς ρόλους στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, πραγματώνοντας ένα όραμα γενεών της διπλωματίας των Φαναριωτών.
Ιδεολογικές βάσεις του τουρκικού ηγεμονισμού, που αρχίζει να εκδηλώνεται και προς ανατολάς για να καλύψει το στρατηγικό κενό που δημιούργησε ο οκτάχρονος Περσοϊρακινός πόλεμος, ο Ιρακινός εμφύλιος, ο Συριακός που δημιούργησαν οι Η.Π.Α. με τον ISIS του χαλιφάτου που υποστηρίζει η Τουρκία, αποτελούν βαθμιαία αναβίωση του Παντουρκισμού και τη θεωρία του ζωτικού χώρου του Αιγαίου.
Από το 1774 ο τίτλος Χαλιφάτου του Ισλάμ ανήκε στον Οθωμανικό Αυτοκρατορικό Οίκο. Ο τίτλος καταργήθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ή πατέρας, το 1924 που Δυτικοποίησε το νέο κράτος. Στη Διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου Πολέμου, μετά το θάνατο του Κεμάλ Ατατούρκ, άρχισε να αφυπνίζεται πάλι η Μουσουλμανική συνείδηση μέρους του πληθυσμού.
Η αναβίωση του Παντουρκισμού – Πανισλαμισμού έγινε το όραμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής της, με την ανοχή του κεμαλικού καθεστώτος.
Η πρώτη φάση της αναβίωσης του πανισλαμισμού ξεκινά στη δεκαετία του 1970, με την ίδρυση του Ισλαμικού – θεοκρατικού κόμματος του Ερμπαγκάν. Δέκα χρόνια αργότερα ο Τουρκούτ Οζάλ είναι ο πρώτος ανοικτά θρησκευόμενος από την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας πρωθυπουργός και μετέπειτα πρόεδρος της Τουρκίας. Ο Ισλαμισμό μπαίνει επίσημα στα σχολεία και πανεπιστήμια, στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ένας από τους βασικούς στόχους της αναβίωσης της ισλαμικής ιδέας. Η Τουρκία επιχειρεί να προσεγγίσει τις ισλαμικές χώρες του Τρίτου Κόσμου, να χαλαρώσει τις φιλικές σχέσεις με αραβικά κράτη που την περίοδο τους Οθωμανικής αυτοκρατορίας είχαν αρνητική θέσει κατά των Τούρκων.
Ο δεύτερος ιδεολογικός άξονας του τουρκικού επεκτατισμού είναι ο Παντουρκισμός ή Παντουρανισμός. Ο Παντουρανισμός μορφοποιήθηκε από Τουρκομάνους διανοούμενους στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Στόχος τους ήταν η δημιουργία ενός τουρκομανικού κράτους από τον Εύξεινο Πόντο ως το Σινικό Τείχος.
Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ δημιουργώντας ένα εθνικό λαϊκό κράτος, ανεχόταν τις παντουρκικές ιδέες. Λίγο καιρό πριν από το θάνατο του, το 1938 έστειλε ένα στράτευμα να καταλάβει την Αλεξανδρέττα που την έλεγχε η Γαλλία, με πρόφαση την προστασία τμήματος του τουρκικού πληθυσμού της.
Οι διάδοχοι του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ κατέστησαν τον Παντουρκισμό ένα από τα κυρίαρχα δόγματα της εξωτερικής τους πολιτικής κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τη γερμανική επίθεση κατά της τότε Ρωσικής Σοβιετικής Ένωσης το καλοκαίρι του 1941, οι Τούρκοι διαπραγματεύθηκαν την είσοδό τους στον πόλεμο με τις γερμανικές ναζιστικές δυνάμεις, ζητώντας την παραχώρηση της Κριμαίας, της Υπερκαυκασίας, του Αζερμπαϊτζάν, της περιοχής ανάμεσα στα Ουράλια και το Βόλγα, των Σοβιετικών Δημοκρατιών του Νταγκεστάν και των Τατάρων, του Ανατολικού Τουρκεστάν, δηλαδή της Κινέζικης επαρχίας του Σινγιάνγκ, καθώς και περιοχές της Συρίας, του Ιράκ και του Βόρειου Ιράν.
Τα σχέδια αυτά της Τουρκίας, στα οποία η ναζιστική Γερμανία δεν έφερε πολλές αντιρρήσεις, ναυάγησαν, εξ’ αιτίας της αντίδρασης των τουρκομανικών πληθυσμών της Σοβιετικής Ένωσης. Τη σύγχρονη εφαρμογή του Παντουρκισμού συνιστά η κατοχή της Βόρειας Κύπρου με σκοπό την δήθεν προστασία της τουρκοκυπριακής μειονότητας, καθώς και η ανάμιξη της Τουρκίας σε θέματα που αφορούν την Ελλάδα και άλλες Βαλκανικές χώρες.
Ο τρίτος ιδεολογικός άξονας της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι η θεωρία του ζωτικού χώρου του Αιγαίου. Η πολιτική της επέκταση στο Αιγαίο διαμορφώθηκε ήδη στην περίοδο του 1939 – 1945. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτών των ετών η άγκυρα διαπραγματευόταν αδιάκοπα την είσοδο της στον πόλεμο είτε με το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας είτε με τους συμμάχους. Μια από τις απαιτήσεις που έθετε ομοιόμορφα προς όλες τις πλευρές ήταν η παραχώρηση των Δωδεκανήσων από την Ιταλία στην Τουρκία. Η ιστορική έρευνα απέδειξε με βάση τα Γερμανικά και Βρετανικά αρχεία ότι η παραχώρηση των Δωδεκανήσων ή των νησιών του Βόρειου Αιγαίου, αποτελούσε το βασικό αντάλλαγμα για την είσοδο της Τουρκίας σε ένα Βαλκανικό ή Μεσογειακό πολεμικό μέτωπο. Σχετική βολιδοσκόπηση είχε γίνει, μάλιστα από τον Τούρκο πρέσβη στο Λονδίνο προς τον Έλληνα πρωθυπουργό Τσουδερό. Από τους Άγγλους η Τουρκία ζήτησε επί πλέον τον έλεγχο της Θεσσαλονίκης, ενώ από τους Γερμανούς την αναγνώριση, μετά τη λήξη του πολέμου, μιας τουρκικής «ζώνης ενδιαφέροντος» στα Βαλκάνια που θα περιελάμβανε, πλην του Αιγαίου την Αλβανία. Μετά την εισβολή στην Κύπρο η θεωρία του ζωτικού χώρου του Αιγαίου εκφράστηκε με εξαιρετική σαφήνεια από ανώτατα στελέχη της πολιτικής ηγεσίας της Άγκυρας. Ένας από αυτούς ήταν και ο Σάντσαρ υπουργός Άμυνας που δηλώνει πρώτος ότι: « Το μέλλον της Τουρκίας έγκειται στη θάλασσα . Η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να γίνει ένα Μεσογειακό Έθνος». Όλοι οι πολιτικοί της έχουν αποδεχθεί αυτή τη γραμμή για το μέλλον της Τουρκίας. Ο πρωθυπουργός Ιρμάικ το 1975 σε ομιλία του τόνισε « Δε θα εκχωρήσω το Αιγαίο σε κανένα. Το μισό Αιγαίο ανήκει σε μας. Αυτό πρέπει να το μάθει όλος ο κόσμος. Εάν η τιμή και τα ενδιαφέροντα του τουρκικού Έθνους γίνουν αντικείμενο επιθέσεως, θα συντρίψουμε το κεφάλι του εχθρού». Ένα χρόνο αργότερα ο πρωθυπουργός Ντεμιρέλ δηλώνει « Νομίζω ότι δεν υπάρχει κανείς στην Τουρκία που θα επιθυμούσε τα νησιά του Αιγαίου να ονομάζονται Ελληνικά». Η ιδεολογικοπολιτική επιρροή από τη ναζιστική Γερμανία ήταν και είναι μεγάλη στην Τουρκική πολιτική: Οι πολιτικοί μας πρέπει να καταλάβουν ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, που σκοπεύει να εκμεταλλευτεί κάθε ευκαιρία για να πετύχει τελικά τη συγκυριαρχία στο Αιγαίο και την ανατροπή του status quo που δημιουργήθηκε από τις Συνθήκες του 1912 – 1913, 1923, 1932, 1947 και του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας του 1982.
