Δημήτρης Παπαδημητριάδης: Το θύμα δε φταίει ποτέ

Συνέντευξη στη Γεωργία Μοσχονά από την Κυριακάτικη Kontranews
Μιλώντας στην Κυριακάτικη Kontranews, ο ψυχίατρος Δημήτρης Παπαδημητριάδης εξηγεί την εξουσιαστική σχέση μεταξύ θύτη-θύματος εντός εργασιακού χώρου και προτείνει τρόπους αντιμετώπισης του εκφοβισμού. Απαντά με απλό και κατανοητό τρόπο στo «Γιατί τώρα», ενώ παρουσιάζει και το προφίλ των θυτών.
Πώς μπορεί να αντιληφθεί κάποιος στο χώρο εργασίας του την σεξουαλική παρενόχληση;
Στο χώρο εργασίας, δε νοείται εύκολα η ερωτική προσέγγιση, του φλερτ, καθώς οι άνθρωποι βρίσκονται σε διαφορετικό επίπεδο εξουσίας. Η προσέγγιση ενός προϊσταμένου προς τον υφιστάμενό του χαρακτηρίζεται έως και χυδαία. Ο άνθρωπος που βρίσκεται «κάτω» από τον άλλο εξαρτάται οικονομικά, οπότε φοβάται για τον βιοπορισμό του και του δημιουργείται αμηχανία στον τρόπο που πρέπει να το χειριστεί αλλά και ένα ψυχικό φορτίο.
Επωμίζεται στους ώμους του ένα βάρος ψυχικής διαχείρισης, μίας προσέγγισης, την οποία ούτε προκάλεσε, ούτε προσκάλεσε. Σε όλα τα είδη των παρενοχλήσεων υπάρχει μία ένταση στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνείται η επαγγελματική απαίτηση του ενός προς τον άλλον, απότομα ή με άγριο τρόπο. Σχεδόν πάντα έχει να κάνει με ένα «παιχνίδι εξουσίας». Ειδικά στους άντρες, οι οποίοι εκ φύσεως είναι περισσότερο επιθετικοί και έχουν την ανάγκη να επιβεβαιώνουν την εξουσία τους με διάφορους τρόπους, ένα μέσο που χρησιμοποιούν είναι η άσκηση της παρενόχλησης, είτε με επαγγελματική αγριότητα είτε με τη σεξουαλική παρενόχληση. Δεν είναι τόσο το ερωτικό ενδιαφέρον όσο είναι η ανάγκη επιβεβαίωσης αυτής της εξουσίας. Το «μπορώ να το κάνω».
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί ο εκφοβισμός και η σεξουαλική παρενόχληση; Πώς σχολιάζετε τις καταγγελίες στον χώρο του πολιτισμού;
Καθώς αφυπνίζεται η κοινωνία γύρω από τέτοια φαινόμενα αυτό που πρέπει να εγκατασταθεί και στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα και σε όλα τα αντικείμενα είναι ένας μηχανισμός, στον οποίο ο εκάστοτε εργαζόμενος θα μπορεί να προσφεύγει και με ασφάλεια να καταθέτει αυτή τη δυσάρεστη εμπειρία του και να βρίσκει τη συμπαράσταση μια συλλογικότητας, που θα μπορούσε να τον προστατεύσει, είτε σύλλογος εργαζόμενων, είτε ακόμη περισσότερο – και αυτό επιδιώκουμε- να υπάρχει νομική πρόβλεψη, να έχει δηλαδή την νομική δυνατότητα να υπερασπιστεί το δικαίωμα του να έχει επαγγελματική ειρήνη στο χώρο εργασίας.
Μπορούμε να εξημερώσουμε τα «επιθετικά» μας ένστικτα μέσα από την καλλιέργεια μας, την παιδεία και τον πολιτισμό μας.
Είναι πολύ θλιβερό και απογοητευτικό ότι βλέπουμε αυτό το φαινόμενο να αναδύεται μέσα από το χώρο του πολιτισμού, δηλαδή από εκείνον τον χώρο που κατεξοχήν πρέπει να εξημερώνει τα άγρια ένστικτα και την επιθετική τάση. Σίγουρα δεν το περιμένουμε από την τέχνη. Ίσως να έκανε λιγότερη εντύπωση από έναν άλλο χώρο, αλλά από αυτόν του πολιτισμού είναι ανεπίτρεπτο.
Γιατί είναι δύσκολο να μιλήσει το θύμα και να καταγγείλει την όποια παραβιαστική συμπεριφορά; Τι είναι αυτό που έκανε τώρα την αλλαγή;
Το ψυχικό τραύμα είναι πάρα πολύ βαθύ σε αυτές τις περιπτώσεις. Ο χρόνος επούλωσης είναι μακρύς και νομίζω ότι οι άνθρωποι που αποφασίζουν να κάνουν κάτι γι’ αυτό αισθάνονται πλέον ασφαλείς ψυχικά να το πράξουν, καθώς έχει περάσει ικανό διάστημα και το τραύμα σε κάποιο βαθμό έχει κλείσει. Επιπλέον, υπάρχει η διάθεση να «κλείσουν κύκλους». Νιώθουν την ανάγκη ουσιαστικά, να τακτοποιήσουν εκκρεμότητες που έχουν μέσα τους και κουβαλούν τόσα χρόνια ως βαρίδια.
Το κίνημα MeΤoo που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ με την υπόθεση Harvey Weinstein και όχι μόνο, έχει πυροδοτήσει και ενδυναμώσει τις γυναίκες παγκόσμια. Η διεθνής έρευνα καταδεικνύει πως πράγματι, αυτό το κίνημα και η εκμυστήρευση γυναικών και ανδρών με τις παρενοχλήσεις που έχουν καταγγείλει δημόσια και όλος ο «θόρυβος» που έχει δημιουργηθεί έχει καταφέρει να μειώσει πραγματικά και αντικειμενικά τα ποσοστά της παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας και όχι μόνο. Αυτή η δημοσιοποίηση οδήγησε στη μείωση των ποσοστών, ίσως επειδή φόβισε και έβαλε όρια στους παρενοχλούντες και τους έκανε να το σκεφτούν μια δεύτερη φορά.
Ποιο είναι το προφίλ του θύτη; Υπάρχουν έρευνες που να εξηγούν τέτοιου είδους συμπεριφορές;
Έχει γίνει το περίφημο πείραμα του Stanford, υπό τον Philip Zimbardo. Ο καθηγητής αυτός πήρε ένα δείγμα ανθρώπων και τους τοποθέτησε σε ρόλους φυλακισμένων και φυλάκων. Διαπίστωσε πως αν δώσει σε κάποιον την ελάχιστη εξουσία, το άτομο αυτό εξωτερικεύει το βίαιο ένστικτο του και τον βίαιο χαρακτήρα του. Στο βιβλίο του, «Φαινόμενο του Λούσιφερ», εξηγεί πως καλοί φαινομενικά άνθρωποι μπορούν να φερθούν με βίαιο τρόπο αν τους δοθεί η εξουσία. Πάντα πρέπει να σκεφτόμαστε τα φαινόμενα της παρενόχλησης ως «επιβεβαίωση του θύτη». Όσο πιο κάτω βρίσκεται στην «πυραμίδα» η επιβεβαίωση είναι ακόμη μεγαλύτερη. Διαπιστώνουμε επίσης ότι πλεονάζει ο ναρκισσισμός, υπάρχει απουσία της ενσυναίσθησης. Συνεπώς, οι θύτες δεν αντιλαμβάνονται τον πόνο που προκαλούν και φτάνουν στο σημείο να χρησιμοποιούν τα θύματα ως αντικείμενα.
Έχουν υπάρξει θύτες που έχουν ζητήσει βοήθεια; Υπάρχει το «μετανιώνω» πραγματικά;
Έχουν υπάρξει, σποραδικά, άνδρες οι οποίοι έχουν έρθει και έχουν ζητήσει βοήθεια να ελέγξουν την επιθυμία τους να φλερτάρουν με το άλλο φύλο και φτάνουν στο σημείο να θέτουν σε κίνδυνο είτε το γάμο, είτε τη σχέση τους και θέλουν να ελέγξουν τις ορμές τους. Ομολογώ πως ποτέ δεν έχει έρθει θύτης παρενόχλησης να ζητήσει βοήθεια. Αυτό συμβαίνει, ίσως γιατί υπάρχει αυτή η ναρκισσιστική δομή που δεν επιτρέπει να δεχτεί τη βοήθεια του ειδικού.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα θύμα, το οποίο δεν είναι έτοιμο να μιλήσει;
Σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με πολύ εύθραυστες και ευαίσθητες ψυχικές ισορροπίες. Το τελευταίο πράγμα που πρέπει να κάνει κανείς για να βοηθήσει είναι να πιέσει την κατάσταση. Οφείλουμε να ενδυναμώσουμε το θύμα, να το κάνουμε να νιώσει ασφάλεια και να σταθούμε συμπαραστάτες δίπλα του και αρωγοί, μέχρι να κλείσει τις πληγές του και ενδεχομένως να διεκδικήσει τα δικαιώματα του, με οποιαδήποτε καθυστέρηση και σε οποιοδήποτε χρόνο.
Πρέπει να εξηγήσουμε στο εκάστοτε θύμα, ως εξωτερικοί παρατηρητές ότι δε φταίει, ούτε μπορεί να φταίει, ούτε μπορεί να το προκάλεσε κάθ’ οποιονδήποτε τρόπο. Οτιδήποτε περισσότερο από τη θέληση του, κάτι που είναι απρόσκλητο και παρείσακτο ΠΟΤΕ δεν οφείλεται στο θύμα.
*MD MSC Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Σχετικά Άρθρα
Δείτε επίσης