Συνέντευξη στη Γεωργία Μοσχονά από την Κυριακάτικη Kontranews
Μιλώντας στην Κυριακάτικη Kontranews, η ψυχολόγος Δάφνη Καλογεροπούλου αναλύει τις επιπτώσεις της πανδημίας στη ζωή μας και το αποτύπωμα που αφήνει αυτή η πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση στον ψυχισμό ενός ανθρώπου. Επιπλέον, επισημαίνει τρόπους διαχείρισης του άγχους στην επί κορωνοϊού καθημερινότητα και δίνει συμβουλές για το πώς μπορούμε να στηρίξουμε τους ανθρώπους που λόγω καθολικού lockdown έμειναν προσωρινά χωρίς εργασία. Τέλος, με αισιοδοξία σχολιάζει πως η πανδημία ίσως τελικά μας φανεί χρήσιμη παρά τις ολέθριες συνέπειές της.
Πώς οι πανδημίες επηρεάζουν τη ζωή μας; Η μοναξιά, ο εγκλεισμός, η σιωπή, τι αποτύπωμα αφήνουν στην ψυχή μας;
Οι πανδημίες αφήνουν βαθύ αποτύπωμα στην ανθρώπινη ψυχή. Έχουμε βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η άνθηση των διαταραχών άγχους, η εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων, η ένταση των διαπροσωπικών συγκρούσεων. Στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις συγκαταλέγεται το χρόνιο άγχος, το οποίο σιγά σιγά γίνεται κομμάτι της χαρακτηροδομής, ώστε να μην καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει. Βαθμιαία ευνοούνται τα ψυχοσωµατικά νοσήµατα, η χρόνια κατάθλιψη, η μετα-τραυµατική αγχώδης διαταραχή κ.ά. Άλλες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις είναι η κοινωνική αστάθεια, η διαπροσωπική επιθετικότητα και η αύξηση του στίγµατος της νόσου.
Τι πιστεύετε πως κάνει τους ανθρώπους πιο ανήσυχους, ο ίδιος ο ιός ή η υπερπληροφόρηση από τα Media;
Ίσως, η αύξηση της ανησυχίας να οφείλεται περισσότερο στην ίδια τη φύση του ιού, η οποία είναι πρωτόγνωρη. Μια επαρκώς ερευνημένη σωματική ή ψυχική νόσος, συνήθως, έχει αρχή, μέση και τέλος -γνωρίζουμε δηλαδή τις εκδηλώσεις και συνέπειές της. Κάτι τέτοιο ελαττώνει την ανησυχία και ταυτόχρονα επισπεύδει τη θεραπευτική διαδικασία. Η πληροφόρηση, δηλαδή, βοηθά στη διαχείριση του άγχους, διότι με το να μαθαίνει κανείς για μια συνθήκη εξασφαλίζει ένα επίπεδο ελέγχου πάνω σε αυτήν. Φυσικά, στην περίπτωση των ανθρώπων με προδιαθέσεις στο άγχος ή εκείνων οι οποίοι αφήνουν άκριτα τα ερεθίσματα να τους επηρεάζουν, βεβαίως, η υπερπληροφόρηση δεν βοηθά.
Υπάρχουν τρόποι διαχείρισης του στρες και του άγχους που αντιμετωπίζουμε λόγω της πανδημίας;
Σημαντικό βοήθημα είναι οι δραστηριότητες που προάγουν την ψυχική και σωματική υγεία, η τοποθέτηση προσιτών στόχων προκειμένου να εξασφαλίσουμε ένα αίσθημα προγράμματος, ελέγχου και προβλεψιμότητας, η καθημερινή ψυχική δουλειά, η οποία θέτει τις βάσεις για τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων κι αντίξοων συνθηκών, επίσης, το κοινωνικό δίκτυο – η οικογένεια, οι αγαπημένοι, οι φίλοι, κάποια ομάδα ή επαφή με θεραπευτική διαδικασία. Οι άνθρωποι με στενότερες, ουσιαστικότερες σχέσεις, οι οποίοι βρίσκουν καταφύγιο σ’ ένα υγιές κοινωνικό δίκτυο, συνήθως, περνούν τις δυσκολίες πιο ανώδυνα. Τέλος, η ψυχοθεραπεία είναι κάτι βοηθητικό, καθώς και η υποστήριξη μέσω διαδικτύου. Για παράδειγμα, η ομάδα μας στο YouTube προσφέρει δωρεάν ψυχική υποστήριξη σε ανθρώπους κάθε ηλικίας, με δωρεάν εβδομαδιαία βίντεο ψυχολογίας και σεμινάρια ψυχικής δουλειάς για όλα τα θέματα.
Στο πλαίσιο της τήρησης των νέων μέτρων πολλές επιχειρήσεις αναγκάζονται να παραμείνουν κλειστές. Πώς μπορούμε να στηρίξουμε συναισθηματικά φίλους και μέλη της οικογένειας που έχουν μείνει προσωρινά χωρίς εργασία;
Με την υποστηρικτική μας παρουσία, η οποία δεν θα επικρίνει ή επιβάλλει το σωστό και το λάθος. Συχνά, ο κοντινός μας άνθρωπος από φόβο, ανασφάλεια, προσωπικά κίνητρα, άλυτα ζητήματα – προσπαθεί να μας στρέψει προς τη δική του άποψη. Όμως, αν θέλουμε να στηρίξουμε τους αγαπημένους μας, είναι σημαντικό να τους παρέχουμε την ενθάρρυνση που μας ζητούν, αλλά και την ελευθερία να σκέφτονται, να νιώθουν και να πράττουν, όπως επιλέγουν. Μάλιστα, αυτού του είδους η εμπιστοσύνη που είναι δυσεύρετη – ειδικά όταν κάποιος μοιάζει να μην τα καταφέρνει – είναι ίσως ό, τι πιο θεραπευτικό υπάρχει.
Τι επίδραση μπορεί να έχει η πανδημία στα άτομα που ακόμη και πριν από αυτή αντιμετώπιζαν κρίσεις άγχους και πανικού ή και κατάθλιψη;
Είναι σημαντικό να κάνω μια διάκριση: Ένας άνθρωπος με προδιάθεση στο άγχος βιώνει υπερβολικό άγχος, ασύμβατο με τις περιστάσεις και η δυσφορία του δεν ανταποκρίνεται στην επικινδυνότητα μιας απειλής. Αντίθετα, στις πραγματικές απειλές, όπως μια πανδημία, βιώνουμε φυσιολογικό άγχος, το οποίο λειτουργεί σα προστατευτικός μηχανισμός ενεργοποιώντας το σώμα και τον ψυχισμό. Το ερώτημα, λοιπόν, που θέσατε είναι το εξής: Πώς θα βιώσουν οι άνθρωποι με ιστορικό και προδιαθέσεις το φυσιολογικό άγχος, όταν αυτό προστίθεται στο μη παραγωγικό άγχος που ήδη βιώνουν; Θεωρώ πως δύο είναι τα ενδεχόμενα: Το πρώτο είναι η απότομη αύξηση των συμπτωμάτων, πράγμα που ίσως δρομολογήσει βαρύτερα καταθλιπτικά συμπτώματα και αδρανοποίηση. Το δεύτερο ενδεχόμενο είναι πιο αισιόδοξο: Μέσα από τις δυσκολίες ενδέχεται να συμβεί ένα ξεκαθάρισμα-διαχωρισμός μεταξύ πραγματικών και φανταστικών κινδύνων, ένας επαναπροσδιορισμός σχετικά με το τί αξίζει να μας αγχώνει και τί όχι. Συχνά, μπροστά στους πραγματικούς κινδύνους αναθεωρεί κανείς τη ζωή. Αφήνει πίσω πολλά άχρηστα μπαγκάζια…
Τι είναι αυτό που θα μας μείνει με το πέρας της πανδημίας; Ποιο είναι το «κλειδί» για την επόμενη μέρα;
Η πανδημία, παρά τις ολέθριες συνέπειές της, μακροπρόθεσμα ίσως μας φανεί χρήσιμη: Αναμφισβήτητα, ανέδειξε τα τρωτά σημεία των καιρών, τους περιορισμούς του εγκεφάλου μπρος στις άγνωστες ακόμα εκδηλώσεις της παθολογίας, η οποία είναι αδύνατον να εκτιμηθεί στο σύνολό της -τόσο πρόωρα. Ανέδειξε τις προσπάθειες κάποιων αφανών ηρώων της ζωής να υπερβούν τα ορατά κι αόρατα εμπόδια. Ανέδειξε την ανάγκη ν’ ανασυρθεί ένας όρος που γεννήθηκε στην ψυχανάλυση, η «Ανάληψη Ευθύνης» -μια απαραίτητη προϋπόθεση, κατά την Κάρεν Χόρνεϋ, του «θεραπευτικού ταξιδιού». Ανέδειξε την ανάγκη για ευαισθητοποίηση, που καθιστά κάθε άνθρωπο υπόλογο για τις πράξεις και την απραξία του. Τέλος, ανέδειξε την έννοια «επιλογή»- η οποία ίσως να μην είχε «διαφυλαχθεί» όσο πρέπει: Ο καθένας από εμάς διαθέτει την επιλογή είτε ν’ αφεθεί στη λίμναση και τη ματαιοδοξία, είτε να αντλήσει από μέσα του υπομονή και γενναιότητα. Τα τελευταία, όσο κι αν μοιάζουν άχρηστα ή ουτοπικά, ίσως καθορίζουν, το αν ο άνθρωπος (ή ο ψυχισμός) θα γιατρευτεί ή θα παραδοθεί στην ασθένεια.
